DẠY VÀ HỌC. Giáo sư Hoàng Tuy
vừa có bài viết "Thay đổi tư duy giáo dục" đăng trên Viet-studies. Giáo sư
nhấn mạnh triết lý giáo dục trong nhà trường Việt Nam cần chú trọng những tố chất cơ bản để có thể thành công trong thế giới hiện đại: tự
do, trung thực và sáng tạo. Cho nên phải từ bỏ những quan niệm, tập
quán, cách suy nghĩ về giáo dục đã quen thuôc một thời, can đảm tiến lên thực
hiện một nền giáo dục khai phóng, như ở mọi nước văn minh hiện nay, dạy người
nhằm rèn luyện nhân cách, phẩm chất trí tuệ, năng lực cảm thụ, ý thức cộng
đồng, hướng theo thang giá trị phổ quát của nhân loại đương thời.
Đặc biệt, giáo dục phải hướng tới đào tạo con người hiện đại có cá tính nhưng
bao dung, biết giao tiếp và hợp tác, biết làm việc có hiệu quả, có tư duy cởi mở
với cái mới, thích dấn thân, không ngại đương đầu với thách thức, khó khăn, sẵn
sàng chấp nhận mạo hiểm vì mục đích lớn và nhất là lương thiện, trung thực và
có đầu óc sáng tạo, là những đức tính tối cần thiết trong đời sống xã hội hiện
đại. Đó mới thật sự là dạy người theo nghĩa cao quý nhất. Đó mới thật sự là sứ
mạng của giáo dục tiên tiến thời nay.
Thay đổi tư duy giáo dục
Hoàng Tụy
Giáo dục đang
trong tình trạng khủng hoảng trầm trọng. Chỉ có cải cách giáo dục toàn diện, triệt
để mới đáp ứng yêu cầu khẩn thiết của cuộc sống, chứ không thể tiêp tục đổi mới
liên miên nhưng vụn vặt, chắp vá, hao tốn tiền của, công sức mà rốt cục gần như
quay về điểm xuất phát, với triền miên những khó khăn, bế tắc kéo dài không dứt.
Trước hết, cần
tìm ra cho được căn bệnh gì là gốc đang tàn phá giáo dục ngấm ngầm nhưng khốc
liệt, từ đó mới mong có biện pháp sửa chữa căn bản và mở con đường ra cho giáo
dục.
Dù dễ dãi
và lạc quan đến đâu, ai cũng phải thừa nhận sự lạc hậu của giáo dục. Nhưng điều
nguy hiểm khó thấy hơn là giáo dục của ta đang đi lạc hướng ra xa con đường
chung của nhân loại, đang phát triển lạc điệu với thế giới văn minh. Đã
đi lạc hướng, đã phát triển lạc điệu thì làm sao đuổi kịp được người ta, làm
sao hội nhập được với thế giới văn minh. Mà trong thời đại này, với xu thế toàn
cầu hóa không thể đảo ngược, nước nào không hội nhập được, không thich nghi được,
tất sẽ bị cô lập, bị bỏ rơi lại sau, “chết lâm sàng” rồi từ từ bị đào thải, nếu
không sớm tỉnh ngộ.
Cho nên có thể
khẳng định sự lạc hướng, lạc điệu, không giống ai đó của giáo dục là cái căn bệnh
gốc, cái nguyên nhân sâu xa từ đó đẻ ra mọi khó khăn, sai lầm của giáo dục.
Mà lạc hướng,
lạc điệu trước hết từ tư duy cơ bản về mục tiêu, đường lối, phương pháp giáo dục,
nói gọn lại, từ triết lý giáo dục. Đánh giá sự sa sút trầm trọng của chất
lượng giáo dục, nhiều ý kiến thường nhấn mạnh khuyết điểm lớn nhất của nhà trường
là chỉ chú ý dạy chữ (dạy kiến thức) mà lơ là dạy người. Điều đó theo tôi có lẽ
chỉ mới đúng một nửa. Trên thực tế nhà trường của ta dạy người có khi còn chặt
chẽ, quyết liệt hơn ai hết. Chỉ có điều cái nội dung và cách dạy người của ta
sai, lệch hướng. Sai, lệch hướng vì chỉ nhằm đào tạo ra những mẫu người hoàn
toàn không phù hợp với yêu cầu cuộc sống hiện đại, thiếu những tố chất cơ bản để
có thể thành công trong thế giới hiện đại: tự do, trung thực và sáng tạo.
Một thời gian
dài trước đây chúng ta sống trong chế đô quản lý tập trung bao cấp. Tuy về kinh
tế chế độ này đã chấm dứt với công cuộc đổi mới từ giữa thập niên 80, nhưng cho
đến nay tàn tích của nó còn ngự trị trong hầu hết mọi lĩnh vực hoạt động thiết
yếu của xã hôi, đặc biệt trong các lĩnh vực tư tưởng, văn hóa, giáo dục.
Cứ kiểm điểm lại
kỹ, chúng ta sẽ dễ thấy dấu vết chế độ bao cấp tư tưởng hiển hiện ở hầu khắp
các khâu giáo dục, từ chương trình, phương pháp giảng dạy, cách thức thi cử,
cho đến tổ chức giáo dục, các chính sách tuyển chọn, bồi dưỡng, sử dung cán bộ,
v.v.
Đặc điểm của chế
độ quản lý tập trung bao cấp là từ tư duy cho đến hành động mỗi thành viên của
hệ thống chủ yếu đều trông chờ, dựa dẫm vào cấp trên. It cần suy nghĩ, it cần
sáng kiến. Chỉ cần lĩnh hội, và thực hiện, chấp hành. Hệ lụy rõ nhất của chế độ
bao cấp tư duy ấy là thủ tiêu ý thức tự chủ, tinh thần chủ động và khả năng độc
lập suy nghĩ, tư duy phê phán, đầu óc sáng tạo. Ngược lại khuyến khich ỷ lại,
lười suy nghĩ, chỉ quen nghĩ theo, tin theo, làm theo một cách máy móc, mất dần
ý thức trách nhiệm đối với cộng đồng, chỉ còn lại trách nhiệm đối với cấp trên.
Con người thay vì là một chủ thể tự do biến thành một phương tiện, một công cụ
thực hiện một lý tưởng không phải do mình lựa chọn, tin tưởng và tự chịu trách
nhiệm về sự lựa chọn ấy.
Trong thời
kháng chiến giành độc lập thống nhất, chế độ bao cấp khó tránh khỏi về kinh tế,
mà về các mặt tư tưởng, văn hóa nó cũng có lý do chính đáng vì phải tập trung mọi
cố gắng giành chiến thắng. Nhưng trong thời bình, đời sống có vô vàn nhu cầu đa
dạng, thế giới cũng đã thay đổi nhiều, đất nước đã bước sang một giai đoạn lịch
sử mới, với biết bao vấn đề chính trị, kinh tế, văn hóa, xã hội chưa từng gặp
trước đây. Nhiều điều mới hôm qua còn cho là đúng, là chân lý bất khả tranh luận,
thì nay đều phải xem xét lại, phải nhìn nhận lại với đôi mắt khác. Ngược lại có
những điều trước đây bị phê phán, bây giờ phải chấp nhận.
Kinh nghiệm khắp
nơi trên thế giới đêu cho thấy trong những điều kiện ấy mà dạy người theo cách
áp đặt, ưc chế tư duy một chiều trong khi giáo lý giảng dạy trong nhà trường
trái ngược với thực tế phũ phàng ngoài xã hội thì hệ lụy tất yếu dẫn đến phát
sinh và nuôi dưỡng gian dối, đạo đức giả và bạo lực, cuối cùng gây ra bất ổn trầm
trọng trong xã hội. Những điều đang diễn ra trong xã hội ta không phải là ngoại
lệ.
Cho nên phải từ
bỏ những quan niệm, tập quán, cách suy nghĩ về giáo dục đã quen thuôc một thời,
can đảm tiến lên thực hiện một nền giáo dục khai phóng, như ở mọi nước văn minh
hiện nay, dạy người nhằm rèn luyện nhân cách, phẩm chất trí tuệ, năng lực
cảm thụ, ý thức cộng đồng, hướng theo thang giá trị phổ quát của
nhân loại đương thời.
Đặc biệt, giáo
dục phải hướng tới đào tạo con người hiện đại có cá tính nhưng bao dung, biết
giao tiếp và hợp tác, biết làm việc có hiệu quả, có tư duy cởi mở với cái mới,
thích dấn thân, không ngại đương đầu với thách thức, khó khăn, sẵn sàng chấp nhận
mạo hiểm vì mục đích lớn và nhất là lương thiện, trung thực và có đầu óc sáng tạo,
là những đức tính tối cần thiết trong đời sống xã hội hiện đại. Đó mới thật sự
là dạy người theo nghĩa cao quý nhất. Đó mới thật sự là sứ mạng của giáo dục
tiên tiến thời nay.
Giáo dục hiện
đang đứng ở ngã ba đường, giống như kinh tế những năm giữa thập kỷ 80. Nếu lúc
bấy giờ ta cứ kiên trì chế độ kinh tế tập trung bao cấp mà không nhìn thẳng vào
thực tế cuộc sống, kịp thời nhận ra nguồn gốc bế tắc của xã hội để có can đảm
thay đổi tư duy, chấp nhận chính cái cơ chế thị trưởng đã từng một thời bị phê
phán trước đây, thì làm sao có đường lối đổi mới đã cứu đất nước khỏi sự sụp đổ
nhãn tiền.
Ngày nay, sau mấy
chục năm chìm đắm trong khủng hoảng triền miên bởi các ràng buộc ý thức hệ cứng
nhắc, cũng đã đến lúc giáo dục phải có sự lựa chọn: hoặc là tiếp tục con đường
cũ, khác biệt với thế giới văn minh, để ngày càng tụt hậu xa hơn, hoặc là cương
quyết thay đổi tư duy, thực hiện bước ngoặc cơ bản, mở đường cho một giai đoạn
giáo dục khai phóng phát triển, phù hợp với trào lưu tiến hóa chung của nhân loại,
và đáp ứng lợi ích tôi cao của dân tộc.
Để kết thúc câu
chuyện triết lý giáo dục này xin kể một kinh nghiệm. Có lần báo Tin tức
của TTX Việt Nam đăng tin:
theo kết quả khảo sát công bố trên một tạp chí Đức thì trình độ học vấn của học
sinh tiểu học ở Hà Nội cao hơn ở Munich.
Theo nhận đinh của nhóm nghiên cứu đó, học sinh Đức có phần thông minh
hơn, nhưng học sinh VN vượt trội về khả năng tập trung chú ý, đặc biệt về môn
toán, về tinh thần kỷ luật, kính trọng thầy cô, v.v.” Cứ theo đánh giá này, nếu
là người Đức, tôi chẳng có gì phải lo lắng, còn là người VN thì tôi không cảm
thấy hãnh diện, trái lại có phần cảm thấy lo lắng cho tương lai đất nước. Tôi
lo lắng vì trẻ em ta vượt trội ở những đức tính mà ở các nước phát triển người
ta không đặt yêu cầu quá cao cho lứa tuổi tiểu học vì muốn gìn giữ cho trẻ em
tính hồn nhiên trong sáng của tuổi thơ. Nhưng trẻ em ta lại có vẻ kém trẻ
em Đức về thông minh, nếu quả thật như vây thì cần suy nghĩ nguyên nhân tại sao
? Một sự quan sát kỹ hơn ở bậc đại học cũng cho thấy hình như sinh viên VN du học
ở các nước phát triển thường học tốt ở vài năm đầu, nhưng càng học lên cao càng
mau đuối sức khi phải cạnh tranh về sức sáng tạo. Chắc chắn cách giáo dục của
ta có vấn đề gì đây, chứ không lẽ bản chất người Việt chúng ta kém thông minh,
sáng tạo so với thiên hạ. Cái vấn đề ấy chính là cái triết lý giáo dục lạc hậu
của chúng ta.
Nguồn: viet-studies
ngày 19-10-12
Xem thêm những bài viết liên quan
Bạn có nghèo không?
Sau khi ở lại và tìm hiểu đời sống ở đây, họ lại trở về nhà. Trên đường về, người cha nhìn con trai mỉm cười : “Chuyến đi như thế nào hả con ?”
Trở về trang chính
Xem thêm những bài viết liên quan
1)
Nguyễn Thị Bình 2012: Giáo dục Việt Nam
đi ngược quy luật Báo Điện tử Giáo dục.net 29/09/2012 http://giaoduc.net.vn/Giao-duc-24h/Nguyen-PCT-nuoc-Nguyen-Thi-Binh-Giao-duc-
Viet-Nam-di-nguoc-quy-luat/231324.gd
2) Chính Phủ
2012. Chiến lược phát triển giáo dục 2011- 2020 (Ban
hành kèm theo Quyết định số 711/QĐ-TTg
ngày 13 tháng 6 năm 2012 của Thủ tướng
Chính phủ)
3)
Chính phủ 2003: Điều lệ trường Đại
học. Ban hành theo Quyết định số 153/2003/QĐ-TTg ngày 30/7/2003 của Thủ tướng
Chính phủ. 28 trang.
4)
Nguyễn Lân Dũng 2012. Thực trạng giáo dục và những kiến nghị, blog HỌC MỖI NGÀY http://hocmoingay.blogspot.com/2012/10/thuc-trang-giao-duc-va-nhung-kien-nghi.html
5)
Chu Hảo
2012. Chúng ta đang ở đâu trong thế giới
này? Báo Điện tử Lifetv.vn 19/11/2012 http://lifetv.vn/news-view/gs-chu-hao-chung-ta-dang-o-dau-trong-the-gioi-nay
6)
Hoàng Kim 2009. Trường tôi và lòng thương yêu
gửi lại của thầy Lưu Trọng Hiếu
7)
Hoàng Kim 2010. Thầy, bạn là
lộc xuân của cuộc đời Blog Hoàng Kim http://hoangkimlong.blogspot.com/2010/11/thay-ban-la-loc-xuan-cua-cuoc-oi.html
8) Hoàng Kim 2012. Người Thầy với việc Dạy và Học Blog Hoàng Kim http://hoangkimlong.blogspot.com/2012/12/nguoi-thay-voi-viec-day-va-hoc.html
9) Huỳnh Công Minh 2012. Kỳ vọng và thất vọng về giáo dục.
Báo Điện tử Giáo dục.net 2.10.2012 http://giaoduc.net.vn/Giao-duc-24h/Ky-vong-va-that-vong-ve-giao-duc-Nguyen-GD-so-GD-TPHCM-len-tieng/232257.gd
9)
Nguyên Ngọc 2012: Cần phản tư về nguyên nhân gốc của sự suy thoái văn hóa và giáo dục.
Báo Điện tử Văn hóa Nghệ An 3.9.2012 http://vanhoanghean.vn/nhung-goc-nhin-van-hoa/goc-nhin-van-hoa/4991-nha-van-nguyen-ngoc-can-phan-tu-ve-nguyen-nhan-goc-cua-su-suy-thoai-van-hoa-va-giao-duc-.html
10)
Hoàng Tụy 2012. “Căn
bệnh" tàn phá giáo dục Việt Nam. Báo Điện tử Giáo dục.net
12.11.2012 http://giaoduc.net.vn/Giao-duc-24h/GS-Hoang-Tuy-chi-dich-danh-can-benh-tan-pha-giao-duc-Viet-Nam/248803.gd
11)
Hoàng Tụy 2012. Giáo
dục đang đứng ở ngã ba đường Báo Điện tử Giáo dục.net 21.10.2012 http://giaoduc.net.vn/Giao-duc-24h/GS-Hoang-Tuy-Giao-duc-dang-dung-o-nga-ba-duong/239846.gd
12)
Hoàng Tụy 2012: Nền
giáo dục còn nhiều hạn chế Báo Điện
tử Dân Trí http://dantri.com.vn/giao-duc-khuyen-hoc/gs-hoang-tuy-nen-giao-duc-con-nhieu-han-che-646183.htm
13)
Hoàng Tụy 2012: Thay đổi tư duy giáo dục Báo
Điện tử Viet-studies, ngày 19/10/2012 http://www.viet-studies.info/HoangTuy_TuDuyGiaoDuc.htm
14)
Văn kiện Đảng Cộng sản Việt Nam 1996. Nghị quyết Hội nghị lần thứ hai Ban Chấp hành Trung ương Đảng (khoá
VIII) về định hướng chiến lược phát triển giáo dục - đào tạo trong thời kỳ công
nghiệp hoá, hiện đại hoá và nhiệm vụ đến năm 2000; Báo Điện tử Đảng Cộng sản
Việt Nam Ngày 23/12/2003.
Lắng nghe cuộc sốngBạn có nghèo không?
Một ngày nọ, người cha giàu có dẫn con
trai đến một vùng quê để thằng bé thấy những người nghèo ở đây sống như
thế nào. Họ tìm đến nông trại của một gia đình nghèo nhất nhì vùng. “Đây
là một cách để dạy con biết qúy trọng những người có cuộc sống cơ cực
hơn mình” – người cha nghĩ đó là bài học thực tế tốt cho đứa con bé bỏng
của mình.
Sau khi ở lại và tìm hiểu đời sống ở đây, họ lại trở về nhà. Trên đường về, người cha nhìn con trai mỉm cười : “Chuyến đi như thế nào hả con ?”
- Thật tuyệt vời bố ạ !
- Con đã thấy người nghèo sống như thế nào rồi đấy !
- Ô, vâng.
- Thế con rút ra được điều gì từ chuyến đi này ?
Đứa bé không ngần ngại :
- Con thấy chúng ta có một con chó, họ
có bốn. Nhà mình có một hồ bơi dài đến giữa sân, họ lại có một con sông
dài bất tận. Chúng ta phải treo những chiếc đèn lồng vào vườn, họ lại có
những ngôi sao lấp lánh vào đêm. Mái hiên nhà mình chỉ đến trước sân
thì họ có cả chân trời. Chúng ta có một miếng đất để sinh sống và họ có
cả những cánh đồng trải dài. Chúng ta phải có người phục vụ, còn họ lại
phục vụ người khác. Chúng ta phải mua thực phẩm, còn họ lại trồng ra
những thứ ấy. Chúng ta có những bức tượng bảo vệ xung quanh, còn họ có
những người bạn láng giềng che chở nhau…
Đến đây người cha không nói gì cả.
“Bố ơi, con đã biết chúng ta nghèo như thế nào rồi…” – cậu bé nói thêm.
Rất nhiều khi chúng ta đã quên mất những
gì mình đang có và chỉ luôn đòi hỏi những thứ gì không có. Cũng có
những thứ không giá trị với người này nhưng lại là mong mỏi của người
khác. Điều đó còn phụ thuộc vào cách nhìn và đánh giá của mỗi người. Xin
đừng quá lo lắng, chờ đợi vào những gì bạn chưa có mà bỏ quên điều bạn
đang có, dù là chúng rất nhỏ nhoi.
Đời thay đổi khi chúng ta thay đổi.
Hoàng Kim (sưu tầm)
Đời thay đổi khi chúng ta thay đổi.
Hoàng Kim (sưu tầm)
Trở về trang chính
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét